Η γενοκτονία των Ελλήνων στον μικρασιατικό Πόντο και η αναγνώρισή της από την ελληνική πολιτεία το 1994 -όπως και η αντίστοιχη αναγνώριση για το σύνολο της Μικράς Ασίας το 1998- αποτέλεσε μια πράξη ηθικής αποκατάστασης των αδικιών που διεπράχθησαν κατά των προσφύγων του 1922 στην ελλαδική «μητέρα πατρίδα».
Παρ' όλη όμως την επίσημη αναγνώριση, η ενσωμάτωση των τραγικών εκείνων ιστορικών στιγμών στη νεοελληνική αντίληψη για την πρόσφατη ιστορία είναι εξαιρετικά μερική. Και αυτό αποτελεί ένα παράδοξο που σχετίζεται αφενός με το παραδοσιακό αντιμικρασιατικό και αντιπροσφυγικό πνεύμα που διέκρινε τη Δεξιά και αφετέρου με τον τρόπο συγκρότησης της νεοελληνικής ιδεολογίας μετά το 1922 και την υπόγεια διαπλοκή ιστοριογραφίας και κρατικών συμφερόντων. Μόνον έτσι μπορεί να ερμηνευτεί η ιδεολογική παραμόρφωση της ερευνητικής ματιάς για ζητήματα όπως η πολιτική εθνοκάθαρσης των Νεότουρκων ή η ολοκλήρωσή της από τον κεμαλισμό.
Οι Νεότουρκοι, από το 1911, είχαν αποφασίσει τη γενοκτονία των χριστιανών. Σε μια ανταπόκριση των «The Times of London» στις 3 Οκτωβρίου του 1911 με τίτλο «Οι Νεότουρκοι και το πρόγραμμά τους», παρακολουθούμε την επικράτηση των ακραίων σοβινιστικών επιλογών στο συνέδριο του κομιτάτου «Ενωση και Πρόοδος» που βρισκόταν ήδη στην εξουσία. Ο εκτουρκισμός διά της βίας όλων των κατοίκων αποφασίζεται τελεσίδικα με μέσο τους εξοπλισμένους μουσουλμάνους.
Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη εκδήλωση της απόφασης του τουρκικού εθνικισμού για την καταστροφή της πολυπολιτισμικής και πολυεθνοτικής οθωμανικής κοινωνίας. Το ιδεολογικό πλαίσιο είχε χαραχθεί από τον Ziya Gokalp, ιδεολογικό πατέρα του τουρκικού εθνικισμού, ο οποίος καλούσε για τον τερματισμό της «ψευδαίσθησης περί ισότητας μουσουλμάνων και χριστιανών». Ο ίδιος περιέγραφε το 1911 στο περιοδικό «Yeni Hayat» και τον νέο άνθρωπο: «οι Τούρκοι ήταν οι "υπεράνθρωποι" που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε... Από την τουρκότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή...». Ο Τούρκος ιστορικός Taner Aksam στο βιβλίο του «Α Shameful Act» (Μια επαίσχυντη πράξη), υποστηρίζει ότι ο Gokalp, επηρεασμένος από τον γερμανικό εθνικισμό, διαμόρφωσε ένα θεωρητικό πλαίσιο το οποίο παρείχε την ιδεολογική βάση για την εκπόνηση της συγκεκριμένης βίαιας πολιτικής συμπεριφοράς. Στόχος του Gokalp ήταν η διαμόρφωση «εθνικής οικονομίας», η οποία θα μπορούσε να δημιουργηθεί μόνο με την «εθνική ομοιογένεια».
Η απόφαση των Νεότουρκων του 1911 σηματοδοτεί την εμφάνιση μιας νέας μεθοδολογίας στη σύγχρονη ιστορία. Ενα κόμμα εξουσίας αποφασίζει ανοιχτά και επισήμως να ασκήσει βία κατά όσων υπηκόων της δεν πληρούν ορισμένες από τις πολιτισμικές προϋποθέσεις που αυτό αυθαιρέτως θέτει. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι διώξεις και οι σφαγές στην προνεωτερική εποχή οφείλονταν σε μια ενστικτώδη, αυθόρμητη εκδήλωση του θρησκευτικού -κυρίως- συναισθήματος υπεροχής. Η πολιτική των Νεότουρκων εκφράζει τη νέα μεθοδολογία του εθνικισμού, ο οποίος ψυχρά και υπολογισμένα επιλέγει το θύμα και εκπονεί συγκεκριμένες στρατηγικές με στόχο την εξόντωσή του. Αυτό το άγνωστο πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο εντάσσει την πολιτική των Νεότουρκων στην κατηγορία εκείνη που θα γίνει γνωστή στον σύγχρονο κόσμο με τους ναζί και τη μελετημένη εξόντωση των Εβραίων. Αυτή ακριβώς η μέθοδος των ναζί -που θα γίνει γνωστή με τον ελληνικό όρο «Ολοκαύτωμα»- δηλώνει την ψυχρή και αποφασισμένη πολιτική «...για να καθαρίσουν την κοινωνία από ό,τι θεωρούσαν βρώμικο και άρρωστο, να την κάνουν τελεία, καθαρή και υγιή. Το ολοκαύτωμα ήταν ένα πείραμα καθαριότητας. Ηθελαν την αγνή άσπιλη, αμόλυντη τελεία κοινωνία, ένα όνειρο καθαρότητας...». Στη νεοτουρκική περίπτωση, στη θέση των Εβραίων βρέθηκαν οι χριστιανικές ομάδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Αρμένιοι, οι Ελληνες της Ανατολής, οι Ασσύριοι, οι Αραμαίοι...
Η ελληνική ιστοριογραφία ελάχιστα μελέτησε αυτά τα γεγονότα, συμβάλλοντας με τον τρόπο της στην καλλιέργεια μύθων που αιτιολογούσαν εν τέλει την πολιτική γενοκτονιών που αποφάσισε και υλοποίησε ο τουρκικός εθνικισμός. Επρεπε να ωριμάσει η κοινωνία μας και να εξελιχθούν οι δομές της, ώστε να επιτρέπουν πλέον την έκφραση των ίδιων των πολιτών και των οργανώσεών τους. Σ' αυτό το πλαίσιο διεκδικήθηκε κατά τις δεκαετίες του '80 και του '90 η αποστερημένη μνήμη.
ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου