Νταβούτογλου και Τουρκική Εξωτερική πολιτική

Ό Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και από 1ης Μαϊου 2009 Υπουργός των Εξωτερικών της Τουρκίας κ. Αχμέτ Νταβούτογλου ,έγινε περισσότερο γνωτός για το δόγμα του περί εξωτερικής πολιτικής της χώρας του που φέρει το όνομα του παρά για τα επιτεύγματα του.

Όπως οι περισσότεροι Καθηγητές Πολιτικών Επιστημών ή Διεθνών Σχέσεων και ο κ. Νταβούτογλου διακατέχεται από μεγαλεπίβουλους οραματισμούς και σχεδιασμούς επί χάρτου, που ουδεμίαν ή ελαχίστην σχέσην έχουν με την πραγματικότητα. Αν είχε διατελέσει πρώτα Υπουργός των Εξωτερικών και αποφάσιζε μεταγενέστερα να εκφράσει το δόγμα του είναι αδιαμφισβήτητο ότι το περιεχόμενο του θα ήταν πολύ διαφορετικό και πάντως πιό ρεαλιστικό από το σημερινό. ΄Ενας προκάτοχος του ,ο εβραιογερμανός Καθηγητής κ.Χένρυ Κίσσινκερ, που έγινε Αμερικανός υπήκοος και χρημάτισε Υπουργός των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ο πρώτος διδάξας , με την μόνη διαφορά ότι για καλή του τύχη και κακή τύχη των υπολοίπων ,ασκούσε την εξωτερική πολιτική μίας χώρας παντοδύναμης οικονομικά και κυρίως στρατιωτικά. Ο μεν κ.Κίσσιγκερ άφησε πολιτικούς και διπλωματικούς επιγόνους ,στις ΗΠΑ όμως , ενώ ο μιμητής του, κ.Νταβούτογλου ανήκει στην Ανατολή και στις σύνθετες και πολύπλοκες ισορροπίες που επικρατούν στην περιοχή , όπου η χώρα του δεν έχει απολύτως καμμία θετική εικόνα , βαρυνόμενη με δύο γενοκτονίες και βάρβαρη κατοχή της περιοχής στην οποίαν ο κ.Νταβούτογλου επιδιώκει να επαναφέρει σήμερα την διπλωματική και πολιτική επιρροή της χώρας του.

Ο Καθηγητής κ.Νταβούτογλου από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 εξέφραζε σε διάφορα ακαδημαϊκά κείμενα τις απόψεις του για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τις οποίες αναπροσάρμοζε ανάλογα με τις εξελίξεις και τις δημιουργούμενες ισσοροπίες μέχρις ότου τις αποκρυστάλωσε στο βιβλίο του « Στρατηγικό βάθος» το οποίο εκδόθηκε το 2001 και στο οποίο εμπεριέχονται οι γεωστρατηγικές απόψεις του που σχηματίζουν το αποκαλούμενο δόγμα Νταβούτογλου.

Οι απόψεις του αυτές άρχισαν να βλέπουν το φώς της πρακτικής εφαρμογής λόγω της ενεργού ένταξης του στις γραμμές του Κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του κ. Ερντογάν που Κυβερνά την Τουρκία από το 2002.

Οι βασικές γραμμές στις οποίες στηρίζει το γεωστρατηγικό του οικοδόμημα είναι τρείς. Α) χρήση ειρηνικών μέσων ή ήπιας πολιτικής ή άλλως προληπτικής διπλωματίας Β) επίλυση όλων των διμερών διαφορών με τους γείτονες ( μηδενικά προβλήματα ) Γ) επίτευξη λύσεων που να εξασφαλίζουν ισομερή αποτελέσματα για τους εμπλεκόμενους ,τουτέστιν την win-win επίλυση των διαφορών. Για να μπορέσουν όμως να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί θα πρέπει πρώτα η Τουρκία να απαλλαγεί από την μιλιταριστική εικόνα που έχουν οι τρίτοι γι΄ αυτήν, δεύτερον να αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τις γειτονικές της χώρες και τρίτον να βρεί μία αποδεκτή γι’ αυτήν λύση στο Κουρδικό πρόβλημα που όμως να μην την απομακρύνει από τους Κόυρδους του Ιράκ λόγω των βλέψεων της στην Μοσούλι και στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού Κόλπου.

Υποστηρίζει ότι λόγω της ιστορίας της και της γεωγραφικής της θέσης ,η Τουρκία κατέχει «στρατηγικό βάθος» και ως εκ τούτου δύναται να διαδραματίσει ρόλο «κεντρικής δύναμης» και όχι μόνον « περιφερειακής δύναμης» στα Βαλκάνια .

Κατά τον κ.Νταβούτογλου η Τουρκία δεν πρέπει να περιοριστεί στο ρόλο της γέφυρας μεταξύ Ανατολής –Δύσης ή του συνδέμου μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανικών Κρατών-Δύσης ,που εξαγγέλουν οι Δυτικοί (Ε.Ε και ΗΠΑ) αλλά μπορεί να διαδραματίσει ρόλον πέραν των Βαλκανίων ,όπως στη Μ.Ανατολή, Κεντρική Ασία, Καύκασο, Αφρική ,Λατινική Αμερική , κλπ.

Θεωρεί ότι για να μπορέσει η Τουρκία να υλοποιήσει τον ρόλο της Κεντρικής Δύναμης θα πρέπει να δράσει αυτοτελώς πρός ίδιον στρατηγικόν όφελος και όχι ως εντολοδόχος άλλων μεγάλων Δυνάμεων. Τουτέστιν επιδιώκει να αναρριχηθεί στο επίπεδο της Βραζηλίας, Ινδίας, ακόμη και Ρωσίας ,Κίνας.

Για να μπορέσει να επιτύχει, στις περιοχές που στοχεύει ,την εξωτερική πολιτική που πρεβεύει ο κ.Νταβούτογλου θα πρέπει η Τουρκία να διαδραματίζει αν όχι τον αποκλειστικό παράγοντα τουλάχιστον τον σημαντικότερο παράγοντα ,ώστε να μπορέσει να ασκήσει την επιρροή που επιδιώκει. Ομως.

Στα Βαλκάνια , οι , Βουλγαρία, Ρουμανία,Σλοβενία , Ελλάδα , είναι ήδη Μέλη της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ που σημαίνει ότι τόσον οι πολιτικές όσο και στρατιωτικές τους επιλογές επηρεάζονται σημαντικότατα από την ένταξη τους στους δύο αυτούς Οργανισμούς , ενώ τα υπόλοιπα Βαλκάνια είτε είναι υπό ένταξη είτε υπο διαπραγμάτευση με Ε.Ε και ΝΑΤΟ . ΄Αρα η «Δυτική Οθωμανική Αυτικρατορία» με την κοινή ιστορία και πολιτισμό που πρεσβεύει ο κ. Νταβούτογλου, δεν υπάρχει όπως αυτός την οραματίζεται.

Στην Μέση Ανατολή ,όπου εκτεινόταν η «Ανατολική Οθωμανική Αυτοκρατορία» , σημαντική άν όχι αποκλειστική επιρροή έχουν οι ΗΠΑ, δευτερόντως ,αλλά με ουσιαστικό ρόλο ,το Ισραήλ και τριτευόντως σε μερικές χώρες , η Ρωσσία. Ως εκ τούτου το βασικό στοιχείο της κοινής ιστορίας και πολτισμού στο οποίο στηρίζεται το δόγμα δεν ανταποκρίνεται πλέον στις σημερινές πραγματικότητες και πολιτικές δυναμικές.

Στην Κεντρική Ασία – Καύκασο πέραν της σημαντικής επιρροής που συνεχίζει να ασκεί η Ρωσσία , η παρουσία των ΗΠΑ είναι ιδιαιτέρως έντονη ενώ οι πολλά υποσχόμενες Τουρκικές εξαγγελίες των αρχών του 1990 απεδείχθησαν φρούδες ελπίδες κατά ομολογίαν και Τούρκων επισήμων.

Στην Αφρική , η Κινεζική παρουσία είναι όχι μόνον οικονομικά έντονη αλλά και πολιτικά καθώς και το Αμερικανικό ενδιαφέρον. Επί πλέον τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες αυτές ,πέραν των εγχωρίων παραγόντων που τα προκαλούν προέρχονται και από μακρόχρονες επιρροές τρίτων χωρών είτε πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων είτε οικονομικών νεοαποικιοκρατών και η Τουρκία όσο και αν προσπαθήσει θα είναι «εκτός κλίματος»

Στην Λ.Αμερική ,μπορεί οι ΗΠΑ να αποδυνάμωσαν το ενδιαφέρον τους , δεν θα ανεχθούν όμως εξελίξεις που θα στρέφονται κατά της ασφάλειας ή των συμφερόντων τους. ΄Αρα η παρουσία τους άν και υπνότουσα είναι ορατή.

Με τις ανωτέρω συνοπτικές επισημάνσεις αποδεικνύεται ότι η Τουρκία για να εφαρμόσει το δόγμα Νταβούτογλου αντιμετωπίζει επί πλέον και δύο πολύ σοβαρά προβλήματα που είναι εξωγενή και ενδογενή.

Α) Εξωγενή

Η Τουρκία για να επιτύχει τον ρόλο που επιδιώκει θα πρέπει είτε να έλθει σε συγκρουση με τα συμφέροντα Δυνάμεων που ήδη ασκούν την επιρροή τους στην περιοχή είτε να διαπραγματευτεί μαζί τους . Εξ’ άλλου η μεγαλύτερη προσέγγιση της με την Ε.Ενωση θα την υποχρεώνει να ασκεί κοινές πολιτικές σε πολλά μέρη της υφηλίου που μπορεί μεν να απηρεάζονται μέχρις ενός βαθμού από Τουρκικές προτάσεις, δεν θα καθορίζονται όμως απ’ αυτήν ,αλλά από τους μεγάλους παίχτες της Ε.Ε. Συνακόλουθα δεν θα μπορεί να ασκήσει αυτοτελή εξωτερική πολιτική όπως την επιδιώκει ο κ. Νταβούτογλου. Κραυγαλέο παράδειγμα αποτελεί αυτό της Ισπανίας η οποία στην φαρέτρα των επιχειρημάτων της για ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα προ 25ετίας ήταν και η καθοριστική επιρροή που ασκούσε στις χώρες της Λ.Αμερικής και πρώην αποικίες της ,επίδραση που προσέφερε ως προίκα στην Ε.Κοινότητα και που με την πάροδο του χρόνου χάθηκε στο άπειρο.

Β) Ενδογενή

Η Τουρκία για να μπορέσει να ασκήσει την εξωτερική πολιτική που στοχεύει θα πρέπει α) όχι μόνο να ξεκαθαρίσει το εσωτερικό πολιτικό τοπίο μεταξύ στρατού και πολιτικής εξουσίας αλλά β) να συνεχίσει τον εκδημοκρατισμό της ,που βραδυπορεί από το 2005 και που τον προωθούσε λόγω πιέσεων της Ε.Ενωσης ,και γ)να διατηρήσει την οικονομική της ανάπτυξη.Τρείς παράγοντες που η ομαλή εξέλιξη τους δεν είναι και τόσο βέβαιη.

Τέλος, για να μπορέσει η Τουρκία να ασκήσει επιρροή στις Ισλαμικές χώρες θα πρέπει να επικρατήσει το Θρησκευτικό στοιχείο στην Τουρκία περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο. Θα πρέπει ως εκ τούτου να ερμηνεύεται το ξεκαθάρισμα ισχύος μεταξύ στρατού-πολιτικών και υπ’ αυτό το πρίσμα .Στην περίπτωση όμως αυτή, η Τουρκία , ως Σουνιτικό Κράτος, θα έλθει σε αντιπαράθεση με τους Σιϊτες και ειδικά το Ιράν , αλλά και με την Σ.Αραβία , Αίγυπτο ( Σουνίτες) που δεν θα επιθυμούν να δούν τον δικό τους ρόλο μειούμενο από την Τουρκία στον Ισλαμικό κόσμο.

Ε.Ν.Καραγιάννης

Πρέσβυς ε.τ.