"Ενώ οι απαιτήσεις από το στρατό δεν έχουν διαφοροποιηθεί πολύ σε σχέση με κάποιες δεκαετίες πριν, η κατάσταση των παιδιών που έρχονται να στρατευτούν είναι ριζικά διαφορετική"
«Το σύστημα είναι σάπιο. Το ξέρουμε και το ξέρετε. Ομως, μπείτε μέσα και αντιμετωπίστε το. Μην αποξενώνεστε. Γίνετε ομάδα».
Οταν ένας στρατιωτικός ψυχίατρος στέλνει τέτοια μηνύματα μιλώντας με τα παιδιά του, τους νεαρούς εφέδρους, η σκέψη, παγιδευμένη σε στερεότυπα ισχουσών αναχρονιστικών νοοτροπιών, έρχεται και θέτει το ερώτημα: «Μα τι δουλειά έχει ο άνθρωπος αυτός με το στρατό;». Κι όμως, ο 57χρονος πλοίαρχος Βασίλης Μενούτης, εκεί δίνει τις δικές του μάχες εδώ και πάνω από 35 χρόνια. Ψυχολόγος-ψυχίατρος, επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Ρεθύμνου, διευθυντής στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς, διευθυντής ψυχιατρικής κλινικής στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, σύμβουλος επί ψυχολογικών θεμάτων της διεύθυνσης υγειονομικού του ΓΕΕΘΑ, οι επίσημες ιδιότητές του. Ο ίδιος προτιμά να μιλάει για πρωτοβουλίες του, συχνά αντισυμβατικές έως και αιρετικές, στη διάρκεια τόσων χρόνων υπηρεσίας, με στόχο τις ισορροπίες ψυχής των στρατευσίμων, εφέδρων και μονίμων στελεχών.
Στη συζήτησή μας επικαλέστηκε έρευνές του κυρίως στο Πολεμικό Ναυτικό, από το 1990, αλλά και στους δύο άλλους κλάδους των ενόπλων δυνάμεων, τα τελευταία χρόνια. Κατά την άποψη του πλοιάρχου Μενούτη, ο μέσος στρατεύσιμος σκέφτεται έτσι: «Αγαπώ την πατρίδα μου, δεν εμπιστεύομαι το κράτος!...».
Εξηγεί: «Η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών εκφράζει αγάπη στην Ελλάδα, τη μακρόχρονη ιστορία της και όλα αυτά τα ωραία που έχει δώσει ο πολιτισμός μας: θέατρο, δημοκρατία, αθλητισμός, ευγενής άμιλλα, έθιμα, γλέντι, η νοοτροπία μας η ξεχωριστή. Από την άλλη, δέχεται με καχυποψία τις κρατικές δομές, που μία από αυτές είναι και ο στρατός. Ενας λόγος είναι η οικονομική ύφεση. Αλλος, η προκλητική διάσταση του ρουσφετιού. Η έννοια του βιασμού που περνάει επάνω τους μέσα από μια παγκοσμιοποιημένη συμπεριφορά, η οποία στην Ελλάδα μεταφράζεται ως αναξιοκρατία. Τα παιδιά σήμερα ψάχνονται περισσότερο. Φοβούνται να επανακαθορίσουν το παιχνίδι γιατί έχουν μειωμένη εμπιστοσύνη προς τις μεγαλύτερες γενιές. Η πληροφόρηση τους ανοίγει τα μάτια. Μου λένε: παντού κλέβουν, μας δουλεύουν. Τους απαντώ: ναι, υπάρχει το ρουσφέτι και θα υπάρχει. Τα ίδια σκατά θα είναι πάντοτε. Εσείς όμως, έρχεστε να δουλέψουμε ομαδικά; Δεν τους ενδιαφέρει η επιβεβαίωσή μου. Αυτό που θέλουν είναι μπέσα. Θέλουν εμπιστοσύνη. Εχω εκπλαγεί με τη συμπεριφορά των παιδιών, με αυτά που μπορούν να κάνουν όταν τους φέρεσαι με εμπιστοσύνη».
Αναφέρει πως από τον Ιανουάριο του 2006, κάθε μήνα σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα υπό το ΓΕΕΘΑ, γίνεται μια συνάντηση σε κεντρική μεγάλη ακριτική μονάδα με ανοιχτό διάλογο. Παρόντες, και έφεδροι και τα μόνιμα στελέχη και ο τοπικός ψυχίατρος. Γίνονται ομιλίες, συζητήσεις και, εφόσον επιθυμούν οι ίδιοι, και ομάδες συζητήσεων. Αντίστοιχες συναντήσεις συντόνιζε ο ίδιος τα προηγούμενα χρόνια στο Ναυτικό.
- Τι ακούτε εκεί; Μπροστά στους αξιωματικούς τους μπορούν να ανοιχτούν οι φαντάροι; Νιώθουν ασφαλείς -επειδή έχετε μεγαλύτερο βαθμό εσείς;
Παραδέχεται ότι τον αντιμετωπίζουν ως ισχυρότερη πατρική φιγούρα. «Σπάνια -λέει- είναι παρών ο διοικητής. Μόνο αν είναι ανοιχτό μυαλό παρευρίσκεται». Διηγείται: «Μια φορά, μεγάλη ομάδα, βράζει ο τόπος, γίνεται χαμός από τις ερωτήσεις των παιδιών, είμαι κι εγώ προβοκάτορας, βλέπω την περιοχή δεξιά μου, δεν μιλούσαν· τους λέω, βρε παιδιά, εσείς πώς το παίζετε εκεί πέρα, κότες; Ολα ωραία τα βλέπετε; Εκείνοι, κουβέντα. Δεύτερη, τρίτη φορά, τους το ξαναλέω. Πετιέται τότε ένας ναυτόπαις και λέει: "Αμα θα πω εγώ, θα βρω μπελά". "Δεν κατάλαβες, αγόρι μου, λέγε τώρα του λέω". "Μα ο αξιωματικός από πίσω", λέει, "θα μας σκίσει". Σηκώνεται λοιπόν ο αξιωματικός, νεότερος, ένας ανθυποπλοίαρχος, και λέει "Οχι, εγώ δεν το δέχομαι αυτό, να σηκώνεται ο καθένας και να εκφράζει δεν ξέρω τι...". "Ο στρατός και η πειθαρχία...", του πετάω το υπονοούμενο, εκείνος αγριεύει: Μπορεί να είστε ανώτερος, αλλά την πειθαρχία εδώ την εκφράζω εγώ! Και βάζουν τις φωνές από κάτω: Πέταξέ τον έξω!»
Αντε να απαλλαγεί το στράτευμα από περιπτώσεις τέτοιας στενόμυαλης νοοτροπίας, που δεν αφήνουν χώρο έκφρασης...
«Ναι -συμφωνεί- αλλά είναι τόσο μεγάλες οι μεταβολές που έχουν γίνει ήδη στις Ενοπλες Δυνάμεις, ειδικά την τελευταία δεκαετία, που πρέπει και οι ίδιες να τις χωνέψουν μέχρι να προχωρήσουμε παραπέρα. Κάναμε Θεραπευτική Κοινότητα. Τυποποιήθηκε από το '89, η βούλα μπήκε από τη διοίκηση διοικητικής μέριμνας Ναυτικού το 1994. Το 1997 ιδρύθηκε γραφείο προληπτικής ψυχικής υγιεινής, τηλεφωνική γραμμή συμπαράστασης στο Ναυτικό. Το 1999 ιδρύθηκε τμήμα στρατιωτικών αξιωματικών ψυχολόγων στη Σχολή Στρατιωτικής Ιατρικής. Σε λίγο θα υπάρχουν οι πρώτοι πτυχιούχοι στρατιωτικοί ψυχολόγοι στις μονάδες. Εχουμε βάλει τα ψυχοτεχνικά τεστ, το 1993, βασισμένα κυρίως σε αυτά του αμερικανικού στρατού· προτείναμε επίσης να γίνει ειδική ομάδα που θα αναθεωρεί τα ψυχολογικά τεστ κάθε τρία χρόνια και περιμένουμε έγκριση».
- Παραδοσιακά, θεωρείται πιο δυσκίνητος από πλευράς νοοτροπίας ο στρατός Ξηράς. Δεν έχουν γίνει εκεί αλλαγές;
«Ενώ οι απαιτήσεις από το στρατό δεν έχουν διαφοροποιηθεί πολύ σε σχέση με κάποιες δεκαετίες πριν, η κατάσταση των παιδιών που έρχονται να στρατευτούν είναι ριζικά διαφορετική. Αποτέλεσμα, το στρες που υπάρχει, στο πλαίσιο της ψυχαγωγής του στρατιώτη, ναύτη ή σμηνίτη, έχει να καλύψει πολύ μεγαλύτερη απόσταση σήμερα από ό,τι πριν από 20 ή 30 χρόνια. Οταν έρχεται ο άλλος να καταταγεί, δεν έχει να ταυτιστεί με ένα σύστημα που δεν φοβάται. Δεν υπάρχει η αλλοτινή επιβράβευση. Θεωρείται χαμένος χρόνος. Υπάρχει ο φόβος του αγνώστου, που εμπερικλείει το φόβο της εγκατάλειψης και του αιφνιδιασμού. Φόβοι μεγαλύτεροι πλέον από πριν, γιατί η απόσταση της πολιτικής ζωής του μαθητή ή του φοιτητή, κάποτε, δεν ήταν τόσο πολύ μακριά από τις απαιτήσεις του στρατού. Ηταν πιο σκληρή η ζωή παλιότερα. Ηταν πιο κοντά στις πρωτογενείς άμυνες ο υπό στράτευση. Τώρα είναι πιο χαμηλά τα πράγματα, πιο διαλυτικά. Αποτέλεσμα είναι, να βλέπουμε ένα σκορποχώρι να πρέπει να μπει κάτω από τα πρέπει».
- Ναι, αλλά με την ...εθνικοπατριωτική ορολογία του '40, που ακόμα χρησιμοποιεί ο στρατός, πώς να πετύχει αποδοχή;
«Δεν πιάνουν στον κόσμο πια αυτά. Για τις μεγαλύτερες ηλικίες των στελεχών είναι μεγάλη η αλλαγή. Δεν είναι κακό ότι τα λένε, αλλά όταν τα λένε χωρίς να δώσουν σημασία στο σκοπό της συνοχής, της μέγιστης αποτελεσματικότητας. Ο στρατός, ως έκφραση ταχείας συντονισμένης κίνησης, σημαίνει συνεργασία, με ή χωρίς εξαρτημένα αντανακλαστικά. Σήμερα, για παράδειγμα, ένα παιδί δεν θα τρέξει να σκοτωθεί για τη σημαία αλλά όταν νιώθει ότι θα τρέξουν να τον βοηθήσουν οι άνδρες της ομάδας του. Ο στρατός καλείται να ζυμώσει, να μαλακώσει την κατακερματιστική τάση που υπάρχει στην ελληνική κοινωνία και να δημιουργήσει δεσμούς συνοχής».
- Γιατί αυτοκτονούν οι στρατιώτες;
«Το κυριότερο στοιχείο, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες, είναι η αλλαγή της ταυτότητάς τους, η δυσκολία προσαρμογής. Χρειάζεται ακόμα πιο ενδελεχής έρευνα για να απαντηθεί το γιατί με ασφάλεια, κυρίως σε ό,τι αφορά τις αυτοκτονίες στις μεθοριακές μονάδες του Εβρου».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/01/2007
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου