Κοινωνία και στράτευμα - Υπάρχουν ασφαλείς ισορροπίες;

Όλοι έχουν κάτι να πουν, ακόμη και οι σιωπηλοί και ΄΄συντηρητικοί΄΄ στρατιωτικοί. Αυτοί που κάποιοι ‘’τζαμπατζήδες της ελευθερίας’’ αποκαλούν ‘’καραβανάδες’’.

Στους δύσκολους καιρούς που περνάμε τίθεται επιτακτικά το θέμα αν μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς να διαταράσσονται οι βασικοί δημοκρατικοί θεσμοί, οι οποίοι με πολλούς κόπους και αγώνες κατακτήθηκαν. Οι σχέσεις πολιτικής και επιμέρους εξουσιών δοκιμάζονται και κρίνονται όχι από τις προθέσεις αλλά από την καθημερινή πρακτική. Όμως ορισμένες λεπτομέρειες είναι αποκαλυπτικές. Πρόσφατα, έγινε γνωστό ότι δόθηκε εντολή από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Άμυνας για μείωση μεταθέσεων κατά 50% ενώ τελικά αυτές αυξήθηκαν κατά 13%. Κατά καιρούς έχουν δοθεί εντολές για μείωση της δομής των ενόπλων δυνάμεων (όπως έγινε το 2003) πλην όμως έγινε αύξηση των μονάδων και των κέντρων εκπαιδεύσεως.
Τα φαινόμενα αυτά, διαχρονικά, εδραιώνουν την αντίληψη ότι είναι αμφίβολη η κυριαρχία της πολιτικής βούλησης για τα θέματα στρατηγικής άμυνας και πολιτικής κατεύθυνσης ακόμη και για τα οικονομικά και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στις ένοπλες δυνάμεις.
Η γεφύρωση του χάσματος μετά την μεταπολίτευση μάλλον δεν έχει επιτευχθεί και το χειρότερο υπάρχει δισταγμός για την επίλυση θεμάτων που αγγίζουν θέματα λειτουργίας του πολιτεύματος.
Σε ένα από τα παλιότερα (1957) αλλά και καλύτερα βιβλία του ο Σάμουελ Χάντινγκτον με τίτλο ‘’The soldier and the state’’, περιγράφει τις σχέσεις του στρατιωτικού κατεστημένου με το πολιτικό σύστημα και προσδιορίζει τους κυριότερους παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία του συστήματος: τις ποσοτικές σχέσεις (μέγεθος ενόπλων δυνάμεων, προσλήψεις, θητεία, ποσοστό αμυντικών δαπανών επί του ΑΕΠ), τις ποιοτικές σχέσεις (οργάνωση και δομή δυνάμεων, ποιότητα μέσων και οπλικών συστημάτων, συμμαχίες) και την δυνατότητα χρήσης των δυνάμεων σε καθορισμένο χρόνο και χώρο.
Στις περισσότερες κοινωνίες η σχέση μεταξύ ισχύος των στρατιωτικών, επαγγελματισμού και ιδεολογίας, αποκτά με την κατάλληλη εκπαίδευση και τους ελέγχους που επιβάλλονται μια ισορροπία που επιτρέπει να λειτουργούν αρμονικά οι θεσμοί, να υπάρχει πολιτικός έλεγχος αλλά και να υπάρχει δυνατότητα αποτελεσματικής στρατιωτικής αντιμετώπισης καθορισμένων απειλών και κινδύνων.
Όταν δεν επικρατεί μιλιταριστική ιδεολογία, όπως γίνεται συνήθως στις φιλελεύθερες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, οι στρατιωτικοί αποκτούν πολιτική δύναμη μόνο με την απεμπόληση μέρους της κυριαρχίας τους και την προσαρμογή στις αρχές που επικρατούν στη κοινωνία. Ειδάλλως, η επιμονή τους σε αρχές που δεν ευνοούν τον πλουραλισμό τους περιθωριοποιεί και τους αποξενώνει. Η απομόνωση αυτή αν παραταθεί δημιουργεί φαινόμενα ΄΄νησίδας΄΄ και πιθανόν πόλωσης με την υπόλοιπη κοινωνία.
Στη χώρα μας, στο διάστημα 1967-68 το ένα έκτο των αξιωματικών αποτάχθηκε ή συνταξιοδοτήθηκε, ενώ ως το 1972 αποστρατεύθηκαν περίπου 3.000 αξιωματικοί. Όσοι δεν οδηγήθηκαν σε βίαιη συνταξιοδότηση επωφελήθηκαν από τους υψηλότερους μισθούς, δάνεια για σπίτια, προοπτικές προαγωγών και φυσικά δεν είχαν καμία διάθεση να παραδώσουν την εξουσία. Ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Άμυνας και του αντίστοιχου Δημόσιας Τάξης αυξήθηκε κατά 40%. Όμως, λίγα εξοπλιστικά προγράμματα υλοποιήθηκαν ενώ το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών κατασπαταλούνταν σε προπαγάνδα, σκοπούς εσωτερικής ΄΄τάξης΄΄ και υπερβολικά λειτουργικά έξοδα.
Μετά την μεταπολίτευση και την ήττα στη Κύπρο, αυτό το κλίμα απλά ΄΄κουκουλώθηκε΄΄ μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο συναίνεσης. Την ίδια στιγμή που στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι στρατιωτικοί θεωρούσαν δεδομένη τη σταθερότητα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, σπούδαζαν και εξέταζαν επιστημονικά τρόπους εξέλιξης της στρατιωτικής τέχνης, στη πατρίδα μας η σταθερότητα και νομιμότητα ισορροπούσαν οριακά. Αντί να ανοίξουν οι στρατιωτικοί χώροι στη ανταλλαγή όλων των απόψεων, να εξετασθούν τα αίτια της οπισθοδρόμησης, της ήττας, να ακουσθούν όλες οι προτάσεις για βελτίωση της κατάστασης, ορθώθηκαν μεγαλύτερα τείχη για να ΄΄μείνουν οι στρατιωτικοί απερίσπαστοι στο έργο τους΄΄. Έτσι, ο αυταρχισμός, οι συντηρητικές απόψεις ακόμη και στη στρατιωτική τέχνη, έμειναν εγκλωβισμένες μέσα στα τείχη χωρίς ίχνος νεωτεριστικής σκέψης. Αντί να ανοίξει η εκπαίδευση και η ανταλλαγή απόψεων με την κοινωνία και πανεπιστημιακούς χώρους, έμεινε στάσιμη, σχολαστική, στο επίπεδο της αντιγραφής και της αμάθειας. Η αντιμετώπιση των θεμάτων Άμυνας από τα κόμματα, με μια αντίληψη διαχείρισης ΄΄από μακριά΄΄, δημιούργησε την αντίληψη ότι γίνεται έργο ΄΄υπερκομματικό΄΄ πέρα από κάθε πολιτική. Η αντίληψη αυτή ευνόησε τις συντηρητικές αντιλήψεις και οδήγησε σε ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Υποτάχθηκε το πατριωτικό καθήκον και η επιχειρησιακή απαίτηση στο κομματικό, το ρουσφετολογικό, το συντεχνιακό συμφέρον.
Δυστυχώς, αντί να διορθωθούν οι στρεβλές πρακτικές του παρελθόντος συνεχίζουν να υπάρχουν αντιλήψεις ύπαρξης απειλών από βορρά, ΄΄ασύμμετρες απειλές΄΄, ανοργανωσιά και σπατάλη πόρων. Οι Ένοπλες Δυνάμεις έγιναν μετά την μεταπολίτευση χώρος αποθήκευσης των πλέον σύγχρονων οπλικών συστημάτων αλλά και των πλέον οπισθοδρομικών απόψεων ακόμη και για θέματα στρατιωτικής τέχνης. Πολλά από τα αίτια έρχονται από τους χαλεπούς καιρούς.
Στη μελέτη του ΙΣΤΑΜΕ για την Εθνική Άμυνα και Ασφάλεια-Σύγχρονες Προκλήσεις και Προοπτικές (Σεπτέμβριος 2009) αναφέρεται ότι ΄΄Το πρόβλημα είναι, αφενός, με ποιο τρόπο οι ένοπλες δυνάμεις και οι στρατιωτικοί θα διατηρήσουν την απαιτούμενη ισχύ ώστε να έχουν την αποτελεσματικότητα που απαιτείται για την εξυπηρέτηση των αναγκών άμυνας και, αφετέρου, με ποιο τρόπο θα υπάρχει συνεχής πολιτικός έλεγχος και πολιτική κατεύθυνση τόσο στη στρατηγική των ενόπλων δυνάμεων όσο και στη διαμόρφωση των στρατιωτικών, όχι μέσα σε καθεστώς στεγανότητας ή μιλιταριστικής αντίληψης αλλά με νοοτροπία προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, του οποίου πρέπει να αισθάνονται πλήρη μέλη΄΄.
Στην ίδια μελέτη τονίζεται ότι για την αποκατάσταση και οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης του πολίτη με τις ένοπλες δυνάμεις, θα πρέπει να ληφθούν οι παρακάτω κατευθύνσεις και πρωτοβουλίες:
Ο διχοτομημένος μηχανισμός λήψης αποφάσεων και ο χώρος μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας πρέπει να γεφυρωθεί. Η απομόνωση του στρατιωτικού χώρου με ταυτόχρονη διείσδυση κέντρων παραεξουσίας (κομματικών, προσωπικών, εκκλησιαστικών και οικονομικών) θα πρέπει να αντικατασταθεί με τη δημιουργία δημοκρατικής και πατριωτικής αντίληψης, στην οποία οφείλει να ενταχθεί η επαγγελματική συνείδηση.
 Σε όλες τις δυτικές χώρες, η βελτίωση του επιπέδου δημοκρατικής αντίληψης, κριτικού πνεύματος, επαγγελματικής κατάρτισης, διαχείρισης περίπλοκων προβλημάτων που σχετίζονται από τα ατομικά μέχρι τα διεθνή θέματα, γίνεται με διαρκή εκπαίδευση, που είναι προσανατολισμένη σε συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία και στα σύγχρονα προβλήματα της κοινωνίας και της διεθνούς πολιτικής, καθώς και με συνεχή αξιολόγηση βάσει επιστημονικών κριτηρίων. Η εφαρμογή αντίστοιχων μεθόδων στη χώρα μας, παράλληλα με τις αναγκαίες δομικές αλλαγές/μείωση μονάδων και υπηρεσιών, θα καταργούσε τις ισοπεδωτικές αντιλήψεις του παρελθόντος.

Στις δύσκολες σημερινές συνθήκες που διανύουμε θα πρέπει να ακούσουμε τους ανθρώπους σε όλους τους χώρους εργασίας. Να μη μαυρίσει άλλο η ψυχή τους. Να ελπίσουν και να δημιουργήσουν. Έχουν όλοι κάτι να πουν, ακόμη και οι σιωπηλοί και ΄΄συντηρητικοί΄΄ στρατιωτικοί. Αυτοί που κάποιοι ‘’τζαμπατζήδες της ελευθερίας’’ αποκαλούν ‘’καραβανάδες’’.
Την παλαιά αντίληψη του διαχωρισμού στρατιωτικών και πολιτών ή πολιτικού κόσμου ή ακόμη και η φοβική αντίστοιχη που θέλει τον ΄΄λαό και τον στρατό ενωμένους΄΄ θα πρέπει να αντικαταστήσουν οι αντιλήψεις του ενιαίου συνόλου όπου δεν υπάρχουν δυο διαφορετικοί κόσμοι και οι κατευθύνσεις έρχονται μόνο από την πολιτική πλευρά για θέματα στρατηγικής, οικονομικά και ανθρώπινου δυναμικού ενώ οι στρατιωτικοί αρκούνται στα επιχειρησιακά θέματα. Η γέφυρα αλλά και οι προτεραιότητες αυτές θα πρέπει να τεθούν έστω και αρκετές δεκαετίες μετά την μεταπολίτευση.
Τις σκέψεις της σημερινής κυβέρνησης, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, θα τις επικροτούσαν ιδιαίτερα οι ΄΄σκεπτόμενες ξιφολόγχες’’ αν γίνονταν πράξη.