Τα 167,8 χιλιόμετρα του Τείχους

Του ΘΟΔΩΡΗ Γ. ΚΑΝΕΛΛΟΥ
Στις 13 Αυγούστου του 1961 η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας προχώρησε σε μια κίνηση που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε το ανάλογό της στην ιστορία.
Αιφνιδιάζοντας τους πάντες, έκοψε την πόλη του Βερολίνου στα δύο, υψώνοντας ένα αδιαπέραστο Τείχος, φυλακίζοντας έναν ολόκληρο λαό στο όνομα του σοσιαλισμού, χωρίζοντας μια χώρα στα δύο, οικογένειες, συγγενείς, φίλους και γνωστούς. Στη συνέχεια, για όποιον τολμούσε να περάσει αυτό το Τείχος χωρίς την άδεια των αρχών, οι προοπτικές ήταν δύο: θάνατος ή φυλακή. Η επίσημη εκδοχή του καθεστώτος του Ανατολικού Βερολίνου ονομαζόταν «Αντιφασιστικό τείχος προστασίας». Ομως ακόμη και οι πέτρες γελούσαν με την ονομασία αυτή, καθώς η αλήθεια ήταν πολύ διαφορετική.
Οταν το φθινόπωρο του 1989 το Τείχος κατέρρευσε μέσα σε μια νύχτα, οι ηγέτες του κομμουνιστικού καθεστώτος (στις δίκες που ακολούθησαν και αφορούσαν τους θανάτους όσων επιχείρησαν να δραπετεύσουν) με απολογητικό ύφος έλεγαν ότι δεν ευθύνονται αυτοί για το Τείχος ούτε για τις δολοφονίες, καθώς στην πραγματικότητα εκτελούσαν οδηγίες των Σοβιετικών. Παραδεχόταν ότι η χώρα τους στην ουσία ήταν ένας δορυφόρος της Μόσχας, μια αποικία, όπου οι ίδιοι δεν είχαν καμία ουσιαστική εξουσία, ειδικά επί θεμάτων όπως το κλείσιμο των συνόρων. Τα λεγόμενα αυτά επιβεβαίωσε πρόσφατα και η ιστορική έρευνα του Πανεπιστημίου Χούμπολντ του ανατολικού Βερολίνου. Ο καθηγητής Ματίας Ουλ ανακάλυψε στο ρωσικό ιστορικό αρχείο της Μόσχας μια τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ του ηγέτη της ΕΣΣΔ Νικήτα Χρουστσόφ και του γ.γ. του Κ.Κ. της ΛΔΓ Βάλτερ Ούλμπριχτ. Δύο εβδομάδες πριν ξεκινήσει το χτίσιμο του Τείχους, ο Χρουστσόφ ήταν πολύ ανήσυχος και θορυβημένος για τη συνεχιζόμενη αιμορραγία εργατικού και ειδικευμένου προσωπικού από την Ανατολή προς τη Δύση. Από το 1949 έως το 1961 3,5 εκατ. πολίτες είχαν εγκαταλείψει «το πρώτο γερμανικό κράτος εργατών και αγροτών» για μια καλύτερη ζωή στη Δύση. Ειδικά μέσα στο Βερολίνο, η καθημερινή σύγκριση από τους πολίτες του καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό ήταν συντριπτική υπέρ του πρώτου, ειδικά σε θέματα κατανάλωσης και ελευθεριών.
Ετσι λοιπόν ο Χρουστσόφ στις αρχές Αυγούστου του 1961 τηλεφωνεί στον Ούλμπριχτ και λέει καθαρά, σύμφωνα με τα σοβιετικά αρχεία, να προχωρήσει στο κλείσιμο των συνόρων μέσα στην πόλη του Βερολίνου, που τυπικά ήταν χωρισμένη σε τέσσερις τομείς, αλλά ουσιαστικά σε δύο, τον Σοβιετικό και τον Δυτικό. Για το πώς θα παρουσιαστεί στην κοινή γνώμη ο Χρουστσόφ είχε τη λύση: «Θα κάνουμε μια κοινή ανακοίνωση. Εκεί εσείς θα λέτε ότι μας παρακαλέσατε να κλείσουμε τα σύνορα, για το καλό των σοσιαλιστικών χωρών. Οτι εμείς το δεχτήκαμε και μετά από παράκλησή μας προχωρήσατε στις ενέργειές σας. Πρέπει όμως να μην το μάθει κανείς. Ολα να γίνουν με απόλυτη μυστικότητα, γιατί θα έχουμε νέο κύμα φυγής...».
Το Τείχος
Υπεύθυνος για την ανέγερση του πρώτου προσωρινού Τείχους ήταν ο Εριχ Χόνεκερ, διάδοχος του Ούλμπριχτ. Οι κατασκευαστές του ακολούθησαν ακριβώς τη συμφωνία μοιρασιάς του Βερολίνου με τους Δυτικούς συμμάχους. Αποτέλεσμα, σπίτια να κοπούν στη μέση, γειτονιές να χωριστούν, άνθρωποι να παγιδευτούν ξαφνικά στην ανατολική μεριά χωρίς προοπτική να ξαναδούν τους δικούς τους. Εκείνες τις ημέρες του Αυγούστου το '61 στο κέντρο του Βερολίνου εξελίχθηκαν δραματικές καταστάσεις που σημάδεψαν για πάντα όσους τις έζησαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν το Τείχος και οι συνεχείς εξελίξεις του έγιναν μια μορφή ψύχωσης για το καθεστώς του Ανατολικού Βερολίνου. Τα τούβλα αντικαταστάθηκαν από ειδικής κατασκευής πλάκες από μπετόν ύψους 4 μέτρων. Οσα κτήρια υπήρχαν δίπλα στο Τείχος από την ανατολική του πλευρά γκρεμίστηκαν και δημιουργήθηκε μια ζώνη σκεπασμένη με άμμο, που ονομάστηκε «νεκρή ζώνη». Εκεί μπορούσαν να περιπολούν μόνο συνοριακοί φύλακες. Οποιος πολίτης βρισκόταν μέσα στη νεκρή ζώνη, δύσκολα επιζούσε. Τη ζώνη αυτή ακολουθούσε ένα μικρότερο τείχος ύψους τριών μέτρων. Ανάμεσα στα δυο τείχη, το εξωτερικό και το εσωτερικό, υπήρχαν αντιαρματικά εμπόδια, νάρκες, ηλεκτροφόρα σύρματα. Κάθε εκατό μέτρα και μια ανυψωμένη σκοπιά (συνολικά 302) με προβολείς το βράδυ και εκπαιδευμένα σκυλιά που περιπολούσαν με στρατιώτες του Λαϊκού Στρατού. Το Τείχος είχε συνολικό μήκος 167,8 χιλιόμετρα. Τα 45 από αυτά ήταν μέσα στο κέντρο του Βερολίνου και τα υπόλοιπα περικύκλωναν το Δυτικό Βερολίνο. Οι κάτοικοι του Δυτικού Βερολίνου ζούσαν δίπλα στο Τείχος, ενώ αυτοί του Ανατολικού το έβλεπαν μόνο από μακριά, αφού σε απόσταση 200 μέτρων από αυτό απαγορευόταν να πλησιάσει απλός πολίτης. Τα σπίτια του Ανατολικού Βερολίνου που ήταν κοντά στο Τείχος, και είχαν θέα τη Δύση, ήταν προνομιούχα και σε αυτά και για λόγους ασφαλείας ζούσαν μόνο στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η ΛΔΓ πλήρωνε ένα μεγάλο ποσό κάθε χρόνο για τη συντήρηση του Τείχους, παρ' ότι οι ελλείψεις σε αγαθά πρώτης ανάγκης ήταν μεγάλες για τον πληθυσμό. Συνολικά, η ανέγερσή του κόστισε 1,8 δισ. μάρκα.
Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι μέσα στο Βερολίνο έχασαν 206 άνθρωποι τη ζωή τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις δολοφονήθηκαν από πυρά συνοριακών φρουρών, στην προσπάθειά τους να περάσουν στη Δύση.
Εχουν δαπανηθεί 2 τρισ. ευρώ από το 1989
Μια επιτυχημένη ιστορία». Με τον τίτλο αυτό το Γερμανικό Οικονομικό Ινστιτούτο παρουσίασε τα στοιχεία έρευνας που πραγματοποίησε για την οικονομική κατάσταση των κρατιδίων που ανήκαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία, είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Τείχους.
Στα θετικά στοιχεία, το γεγονός ότι η οικονομία στις περιοχές της ανατολικής Γερμανίας έχει ξεπεράσει σχετικά γρήγορα το σοκ της δεκαετίας του '90 και έχει φτάσει το 70% των δεικτών και της δυναμικότητας των δυτικογερμανικών κρατιδίων. Αρνητικό στοιχείο, η αιμορραγία εργατικού δυναμικού προς τη Δύση και η γήρανση του πληθυσμού στις πρώην ανατολικές περιοχές.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Γερμανικού Οικονομικού Ινστιτούτου, από το 1989 μέχρι σήμερα έχουν δαπανηθεί 2 τρισ. ευρώ για την ανοικοδόμηση και την ενίσχυση της οικονομίας στην πρώην ΛΔΓ. Το μεγαλύτερο μέρος τους από το «οικονομικό πακέτο αλληλεγγύης», το οποίο περιλαμβάνει και τον «φόρο αλληλεγγύης», δηλαδή το 5% του φόρου εισοδήματος που πληρώνουν οι Δυτικογερμανοί για την πρώην Ανατολική Γερμανία. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο, οι οικονομικές ενέσεις προς την Ανατολή θα συνεχιστούν τουλάχιστον μέχρι το 2019. Το ένα τρίτο των ποσών που έχουν δαπανηθεί εκεί αφορά τις υποδομές.
Σύμφωνα με την έκθεση, η βιομηχανία στην ανατολική Γερμανία έχει κάνει πολύ μεγάλα βήματα τα τελευταία χρόνια, κάλυψε το σοκ της δεκαετίας του '90 και η παραγωγικότητα έχει φτάσει στο 80% του επιπέδου της Δύσης. Βέβαια στην Ανατολή πρόκειται για σαφώς μικρότερες βιομηχανικές μονάδες από ό,τι στη Δύση. Ο μέσος όρος απασχόλησης προσωπικού στις επιχειρήσεις εκεί φτάνει τα 20 άτομα.
Το ποσοστό της βιομηχανικής παραγωγής, στο σύνολο της Γερμανίας, ήταν στην Ανατολή το 1992 στο 3,4%, ενώ σήμερα έχει φτάσει στο 10%. Αντίστοιχα οι εξαγωγές αυξήθηκαν από 12% στο 33%, παραμένουν όμως πολύ χαμηλότερες από το ποσοστό των δυτικογερμανικών εξαγωγών.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια οι μισθοί έχουν αυξηθεί θεαματικά στην πρώην Ανατολική Γερμανία και έφτασαν στο 86% του επιπέδου των μισθών της δυτικής Γερμανίας.
Στα προτερήματα της οικονομίας στην πρώην Ανατολική Γερμανία, το χαμηλότερο κόστος παραγωγής, η ευελιξία και οι άριστες υποδομές εξαιτίας των μεγάλων έργων που έγιναν εκεί τα τελευταία χρόνια.
Η ανεργία σταθεροποιείται αν και παραμένει σε υψηλότερα επίπεδα από τη Δύση.
Μέσα στα 20 τελευταία χρόνια, πάνω από 3,5 εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί μετανάστευσαν στη δυτική Γερμανία αναζητώντας εργασία, συνολικά πρόκειται για το 14% του πληθυσμού της πρώην ΛΔΓ. Εξαιτίας αυτών των μετακινήσεων υπάρχει και μεγάλη έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού στην περιοχή. Η δημογραφική αιμορραγία της πρώην Ανατολικής Γερμανίας έχει φέρει και ένα άλλο πρόβλημα, αυτό της ευρείας γήρανσης του πληθυσμού, που βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα σε σχέση με τον μέσο όρο της Γερμανίας συνολικά.