Tα θρησκευτικά σύμβολα στα σχολεία

Τον τελευταίο καιρό απασχολεί την κοινή γνώμη το ζήτημα της ανάρτησης των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία. Μάλιστα αυτό συνδέθηκε, όπως φάνηκε και στην αρθογραφία του ημερήσιου τύπου με τα θέματα της πρωινής προσευχής και του εκκλησιασμού. Δε χρειάζεται να τονιστεί πως η σχετική συζήτηση απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και ψυχραιμία αφού συνδέεται με έναν κατεξοχήν ευαίσθητο χώρο, όπως είναι η παιδεία.

Πρέπει να επισημανθεί καταρχήν πως τα θρησκευτικά σύμβολα στο ελληνικό σχολείο συνδέονται, όπως είναι φυσικό, με την ορθόδοξη πίστη. Έτσι όλες οι εικόνες που είναι αναρτημένες σχετίζονται με τη διδασκαλία της. Μάλιστα το 1987 ο αείμνηστος υπουργός Παιδείας Αντώνης Τρίτσης με εγκύκλιό του καθόριζε και τα χαρακτηριστικά τους. Όπως τόνιζε : «Ο Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων εκτύπωσε πέντε διαφορετικές εικόνες του “Χριστού Παντοκράτορα”, όπως παρουσιάζεται από τη Βυζαντινή Αγιογραφία, και χρησιμοποιείται από την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία».

Να τονιστεί εδώ πως το ζήτημα των θρησκευτικών συμβόλων έχει απασχολήσει την ευρωπαϊκή κοινωνία. Πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν μία οικογένεια από την περιοχή Regensburg της Βαυαρίας προσέφυγε στα δικαστήρια εναντίον της διαδεδομένης συνήθειας να αναρτώνται σταυροί και εικόνες στις τάξεις των σχολείων. Η συζήτηση συνεχίστηκε στη Γαλλία (που είναι απόλυτα λαϊκό κράτος) εξαιτίας του θορύβου που προέκυψε για τη χρήση μαντήλας από τις μουσουλμάνες μαθήτριες, ενώ πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), με αφορμή προσφυγή ιταλίδας μητέρας, έκρινε για την Ιταλία πως (απόφαση 3.11.2009, υπ΄ αριθμ. 30 σκέψη): «Με την επιβολή της υποχρεώσεως να εκτίθεται ο Εσταυρωμένος στις σχολικές αίθουσες διδασκαλίας, το Κράτος προσδίδει στη Ρωμαιοκαθολική θρησκεία μια προνομιακή θέση...».

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τα θρησκευτικά σύμβολα ήταν αναρτημένα στις σχολικές αίθουσες από την ίδρυσή του. Βέβαια, οι σημερινές συνθήκες διαφέρουν σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν σε παλαιότερες εποχές, ενώ η πολυπολιτισμικότητα, η ανεξιθρησκία και η προστασία των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων αποτελούν μέλημα όλων των ευνομούμενων κρατών. Δε χωράει αμφιβολία πως αυτή η πραγματικότητα έχει επηρεάσει και σχολικές πρακτικές –σαν αυτή της ανάρτησης θρησκευτικών συμβόλων- που μέχρι σήμερα θεωρούνταν αυτονόητες. Φυσικά αυτό δε σημαίνει πως ο χώρος της παιδείας πρέπει να χωριστεί σε στρατόπεδα «εικονομάχων» και «εικονόφιλων» . Άλλωστε κάτι τέτοιο μάλλον θα δημιουργούσε πολλά προβλήματα και άκαιρες εντάσεις.

Η σχολική εμπειρία έχει αποδείξει πως μέχρι τώρα τα θρησκευτικά σύμβολα δε δημιούργησαν καμία αναταραχή στα σχολεία και δεν έθιξαν την αξιοπρέπεια κάποιου μαθητή, διδάσκοντα ή γονέα. Μάλιστα σε κάποια μαθήματα αποτέλεσαν και εποπτικό υλικό, αφού έγιναν αφορμή συζήτησης για τη βυζαντινή τέχνη και τις πρακτικές της. Ταυτόχρονα τα πρόσωπα που εικονίζονται (κυρίως η Παναγία Βρεφοκρατούσα) προβάλλουν ένα πρότυπο αγάπης και φροντίδας, που το εκτιμούν ιδιαίτερα τα παιδιά και οι έφηβοι που βρίσκονται σε μία ηλικία με ανεπτυγμένες τις ευαισθησίες τους.

Το βασικό ερώτημα βέβαια εξακολουθεί να παραμένει και αφορά τη θέση των χριστιανικών (γιατί περί αυτών πρόκειται) συμβόλων στο εκπαιδευτικό σύστημα ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Θα πρέπει δηλαδή να παραμείνουν ή δεν έχουν θέση σε αυτό και πρέπει να καταργηθούν;

Νομίζω πως η απάντηση συνδέεται με τις αξίες και τις αρχές που κάθε πολιτεία θέλει να εμφυτεύσει στους νέους ανθρώπους. Έγινε προηγουμένως λόγος για την πολυπολιτισμικότητα, την ανεξιθρησκεία και την ανοχή απέναντι στις διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις, που αποτελούν βασικά συστατικά του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αυτές όμως έχουν ως βάση τους κάποιες αρχές και ιδέες. Υπάρχει αμφιβολία πως βασική πηγή έμπνευσής τους είναι και η διδασκαλία της χριστιανικής θρησκείας; Αυτό είναι μία αλήθεια που δε μπορεί να αμαυρωθεί εξαιτίας αρνητικών πρακτικών για τις οποίες υπεύθυνοι είναι συγκεκριμένα άτομα που αποκαλούνταν εκπρόσωποί της. Με άλλα λόγια ποιος αμφισβητεί πως η Ευρώπη έχει οικοδομηθεί και με τις χριστιανικές αρχές; Επομένως το χριστιανικό σύμβολο, υπενθυμίζει εκτός των άλλων, πως επηρέασε και δημιουργήθηκε, ακριβώς εξαιτίας αυτής της επιρροής, από ένα σπουδαίο πολιτιστικό μόρφωμα, το ευρωπαϊκό.

Οπότε ένα θρησκευτικό σύμβολο δεν έχει μόνο θρησκευτική αξία για κάποιους πιστούς, αλλά αποτελεί και πολιτιστικό αγαθό. Eίναι μέσον γνωριμίας με αξίες και αρχές που έχουν επιδράσει και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα στο οποίο είναι ενταγμένοι όλοι οι μαθητές μας ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ομάδα στην οποία ανήκουν.

Τελειώνοντας να τονιστεί πως η συζήτηση για τα θρησκευτικά σύμβολα μόλις έχει αρχίσει στη χώρα μας. Νομίζω πως έχει δρόμο μπροστά της. Ωστόσο για να είναι γόνιμη είναι απαραίτητο να είναι νηφάλια και να λαμβάνει υπόψη της πως αφορά ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά της κοινωνίας που είναι η παιδεία μας.

Νίκου Παύλου, Θεολόγου, Μ.Sc., υπ. δρος ΑΠΘ